10 Minute School
Log in

লিমিটের সূত্র (Limit formula) 

অন্তরীকরণ সূত্র: লিমিট (Limit formula) 

যেন তেন প্রকারেন ( যেকোনো উপায় ) অসং জ্ঞায়িত অবস্থায় দূর করতে হবে

প্রয়োজনীয় কিছু ধারা (Some necessary sections) 

  • (1+x)n(1+x)^{n} =1+nx+n(n1)2!x2+n(n1)(n2)3!x3+1+n x+\frac{n(n-1)}{2 !} \mathrm{x}^{2}+\frac{\mathrm{n}(\mathrm{n}-1)(n-2)}{3 !} x^{3}+-------
  • exe^{x} =1+x+x22!+x33!+x44!+1+x+\frac{x^{2}}{2 !}+\frac{x^{3}}{3 !}+\frac{x^{4}}{4 !}+
  • ln(1+x)\ln (1+x) =xx22+x33x44+x-\frac{x^{2}}{2}+\frac{x^{3}}{3}-\frac{x^{4}}{4}+------
  • ln(1x)\ln (1-x) =xx22x33x44-x-\frac{x^{2}}{2}-\frac{x^{3}}{3}-\frac{x^{4}}{4}-------
  • exe^{-x} =1x+x22!x33!+x44! - - - - - - - 1-x+\frac{x^{2}}{2 !}-\frac{x^{3}}{3 !}+\frac{x^{4}}{4 !}-\text { - - - - - - - }
  • axa^{x} =1+xlna+x22!(lna)2+x33!(lna)3+1+x \ln a+\frac{x^{2}}{2 !}(\ln a)^{2}+\frac{x^{3}}{3 !}(\ln a)^{3}+----------
  • axa^{-x} =1xlna+x22!(lna)2x33!(lna)3+1-x \ln a+\frac{x^{2}}{2 !}(\ln a)^{2}-\frac{x^{3}}{3 !}(\ln a)^{3}+-------

বিশেষ কিছু ফাংশনের সীমা নির্ণয় (Determining the limits of certain functions) :

 1. tiniix0ex1x=1\text { 1. } \frac{\operatorname{tin}_{i i}}{x \rightarrow 0} \frac{e^{x}-1}{x}=1

প্রমানঃ           exe^{x}=1+x+x22!+x33!+1+x+\frac{x^{2}}{2 !}+\frac{x^{3}}{3 !}+-------

limx0ex1x\therefore \frac{\lim }{x \rightarrow 0} \frac{e^{x}-1}{x} =limx01x{(1+x+x22!+x33!+)1}\frac{\lim }{x \rightarrow 0} \frac{1}{x}\left\{\left(1+x+\frac{x^{2}}{2 !}+\frac{x^{3}}{3 !}+----\right)-1\right\}

=limx01x{x+x22!+x32!+}=\frac{\lim }{x \rightarrow 0} \frac{1}{x}\left\{x+\frac{x^{2}}{2 !}+\frac{x^{3}}{2 !}+---\right\}  

=limx01xx{1+x22!+x33!+}=\frac{\lim }{x \rightarrow 0} \frac{1}{x} \cdot x\left\{1+\frac{x^{2}}{2 !}+\frac{x^{3}}{3 !}+---\right\}

=1=1  [Proved]

 2. limx0sinxx=1\text { 2. } \frac{\lim }{x \rightarrow \mathbb{0}} \frac{\sin x}{x}=1

প্রমানঃ 

অন্তরীকরণ সূত্র
এখানে-

APB চাপ

OP ব্যাসার্ধ

A B বিন্দুতে অঙ্কিত  স্পর্শক OP এর বর্ধিতাংশকে c বিন্দুতে পরস্পরকে ছেদ করে

<P0A=xx রেডিয়ান

এখন-

জ্যা AB < চাপ APB  < AC + BC

2AD < 2 চাপ AP < 2AC

AD < চাপ AP <AC

ADOA\frac{A D}{O A} <চাপ APOA\frac{\text {চাপ } A P}{O A} <ACOA\frac{A C}{O A}

sinx\sin x <xx <tanx1tan x--------1

1<xsinx\frac{x}{\sin x} <1cosx\frac{1}{\cos x}

cosx\cos x <sinxx\frac{\sin x}{x} <1

x0x \rightarrow 0 হলে,cosx1\cos x \rightarrow 1

limx0\frac{\lim }{x \rightarrow 0} cosx\cos x <limx0\frac{\lim }{x \rightarrow 0} sinxx\frac{\sin x}{x} <1

1<limx0\frac{\lim }{x \rightarrow 0} sinxx\frac{\sin x}{x} <1

limx0\frac{\lim }{x \rightarrow 0} sinxx\frac{\sin x}{x} =1

[Proved]

 

3.lniii x0tarxx=1\frac{\ln _{\text {iii }}}{x \rightarrow 0} \frac{\operatorname{tar} x}{x}=1

প্রমানঃ 

(1) হতে পাই –

sinx\sin x < xx < tanx\tan x

cosx\cos x < xtanx\frac{x}{\tan x} < 1

limx0\frac{\lim }{x \rightarrow 0} cosx\cos x <limx0\frac{\lim }{x \rightarrow 0} xtanx\frac{x}{\tan x} <1

⟹1<limx0\frac{\lim }{x \rightarrow 0} xtanx\frac{x}{\tan x} <1

limx0\frac{\lim }{x \rightarrow 0} xtanx\frac{x}{\tan x} =1

[Proved]

 

4.limx0\frac{\lim }{x \rightarrow 0} ln(1+x)x\frac{\ln (1+x)}{x} =1

প্রমানঃ 

limx0\frac{\lim }{x \rightarrow 0} ln(1+x)x\frac{\ln (1+x)}{x} =limx01x\frac{\lim }{x \rightarrow 0} \frac{1}{x} (xx22+x33+x44+)\left(x-\frac{x^{2}}{2}+\frac{x^{3}}{3}+\frac{x^{4}}{4}+----\right)

=limx0\frac{\lim }{x \rightarrow 0} 1x\frac{1}{x} .xx (1x22+x33x44+)\left(1-\frac{x^{2}}{2}+\frac{x^{3}}{3}-\frac{x^{4}}{4}+-----\right)

=1

[Proved]

 

5.limx0\frac{\lim }{x \rightarrow 0} xnanxa\frac{{x^{n}-a^{n}}}{x-a} =nan1n a^{n}-1

প্রমানঃ 

ধরি, x=a+h;h0x=a+h ; h \rightarrow 0 যখন xax \rightarrow a

limxaxnanxa=limh0(a+h)nana+ha\frac{\lim }{x \rightarrow a} \frac{x^{n}-a^{n}}{x-a}=\frac{\lim }{h \rightarrow 0} \frac{(a+h)^{\mathrm{n}}-a^{\mathrm{n}}}{a+h-a} =limh0(a+h)nanh=limh01h{an(1+ha)nan}=limh0anh{(1+ha)n1}=limh0anh{1+nha+n(n1)2!h2a2+n(n1)(n2)3!h3a3+1}=limh0anhnha{1+(n1)2!ha+n(n1)(n2)3!h2a2+}=nana=nan1\begin{array}{l} =\frac{\lim }{h \rightarrow 0} \frac{(\mathrm{a}+\mathrm{h})^{\mathrm{n}}-\mathrm{a}^{\mathrm{n}}}{\mathrm{h}} \\ =\frac{\lim }{h \rightarrow 0} \frac{1}{h}\left\{a^{n}\left(1+\frac{h}{a}\right)^{n}-a^{n}\right\} \\ =\frac{\lim }{h \rightarrow 0} \frac{a^{n}}{h}\left\{\left(1+\frac{h}{a}\right)^{n}-1\right\} \\ =\frac{\lim }{h \rightarrow 0} \frac{a^{n}}{h}\left\{1+\frac{n h}{a}+\frac{n(n-1)}{2 !} \frac{h^{2}}{a^{2}}+\frac{n(n-1)(n-2)}{3 !} \frac{h^{3}}{a^{3}}+-----1\right\} \\ =\frac{\lim }{h \rightarrow 0} \frac{a^{n}}{h} \cdot \frac{n h}{a}\left\{1+\frac{(n-1)}{2 !} \frac{h}{a}+\frac{n(n-1)(n-2)}{3 !} \frac{h^{2}}{a^{2}}+---\right\} \\ =\frac{n a^{n}}{a}=n a^{n-1} \end{array}

[Proved]

⟹ একনজরে সব সূত্রঃ

  • limx0sinxx=1\frac{\lim }{x \rightarrow 0} \frac{\sin x}{x}=1
  • limx0xsinx=1\frac{\lim }{x \rightarrow 0} \frac{x}{\sin x}=1
  • limx0tanxx=1\frac{\lim }{x \rightarrow 0} \frac{\tan x}{x}=1
  • limx0xtanx=1\frac{\lim }{x \rightarrow 0} \frac{x}{\tan x}=1
  • limx0ex1x=1\frac{\lim }{x \rightarrow 0} \frac{e^{x}-1}{x}=1
  • limx0ln(1+x)x=1\frac{\lim }{x \rightarrow 0} \frac{\ln (1+x)}{x}=1
  • limx0(1+x)n1x=n\frac{\lim }{x \rightarrow 0} \frac{(1+x)^{n}-1}{x}=n
  • limx0xnanxa=nan1\frac{\lim }{x \rightarrow 0} \frac{x^{n}-a^{n}}{x-a}=n a^{n-1}
  • limx0(1+x)1x=e\frac{\lim }{x \rightarrow 0}(1+x)^{\frac{1}{x}}=e
  • limx(1+1x)x=e\frac{\lim }{x \rightarrow \infty}\left(1+\frac{1}{x}\right)^{x}=e

এইচএসসি ও এডমিশন পরীক্ষার্থীদের জন্য আমাদের কোর্সসমূহঃ


 

আমাদের স্কিল ডেভেলপমেন্ট কোর্সসমূহঃ


 

০ মিনিট স্কুলের ক্লাসগুলো অনুসরণ করতে ভিজিট: www.10minuteschool.com